Leiderschap in crisis

Is het jou ook opgevallen? De afgelopen jaren zijn er heel wat platforms, stichtingen, verenigingen etc. opgericht, ontstaan vanuit een zorg over de ontwikkeling van het onderwijs, de mensen die er in werken en de leerlingen die het ontvangen. Je kent ze vast wel; Het Lerarencollectief, Leve het onderwijs, Schoolleiders van de Toekomst Nivoz, Operation Education, Educationfieldlab, Red het onderwijs, De Onderwijsaffaire, Stichting voor makkelijk lerende kinderen, Taskforce Ontwikkelingsgericht Onderwijs, Newschoolcenter etc. etc. etc.

Eén ding hebben alle oprichters en aanhangers van deze organisaties gemeen; ze voelen, ervaren, onderzoeken, horen en zien de problemen in het onderwijs en hebben hun eigen oplossingen. Vanuit een hoog verantwoordelijkheidsgevoel voor het onderwijs, de leraren en leerlingen, nemen zij de ruimte om vooral de overheid, de leiders die direct toezicht houden te overtuigen van de oplossingen die zij aandragen. Nou, daar hebben we er op dit moment alleen al in Nederland tienduizenden van, maar die verbinden zich slecht, heel slecht. Daar heb ik last van. Want wie spreekt nu de waarheid?

Hoe komt het toch dat ze zich zo slecht verbinden en hoe komt het dat de overheid, de leiders die toezicht houden slechts naar enkele van deze oprichters luistert?

Ego en polarisatie

Door mijn jaren lange ervaring in het onderwijs, ontdekte ik dat de wijze waarop we ons onderwijs hebben ingericht belemmerd werkt voor de minst en meest ontwikkelde leerlingen en leraren. Ik voelde me verantwoordelijk hier iets aan te veranderen en te vernieuwen. Ik richtte me op sociale systeeminnovatie. Blij verrast was ik dan ook, dat er meerdere mensen waren die dit constateerden en dat het ook bewezen is door wetenschappelijk onderzoek. Ik kreeg de mogelijkheid lid te worden van de Taskorce Ontwikkelingsgericht Onderwijs, hier zou ik met mijn sociaal innovatieve ideeën vanuit een visie en in gezamenlijkheid kunnen zorgen voor doorbraken in het onderwijssysteem waardoor het beter aansluit bij leraren en leerlingen.

Vanuit die rol leerde ik meerdere organisaties kennen, ze hielden zich bezig met het verbeteren, veranderen en vernieuwen van het onderwijs. Fantastisch, dacht ik. Al die gepassioneerde onderwijsmensen die de moed hebben om te gaan met huidige problemen, chaos en daar mooie dingen mee willen doen. Samen. Een prachtig web van koplopers.

Nou, ik kwam van een koude kermis thuis. Hoe groter het ego in die organisaties, hoe groter het leiderschap, lijkt het. De één schreeuwt nog harder dan de ander, drammerige mannen en vrouwen die ervan overtuigd zijn, dat hun oplossing dé oplossing, de waarheid is, ondersteund door media. En wie het hardst schreeuwt, krijgt het podium. Vanuit de overtuiging dat zij het wel zullen weten. Daar wordt ook door de overheid, de toezichthouders naar geluisterd en gehandeld. Zij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het werk van leraren, maar hebben zelf geen kennis of ervaring in de praktische uitvoering ervan. Fijn toch, als de mensen die zichtbaar, wetenschappelijke inzichten hebben en jou als leider, als toezichthouder dé oplossingsrichting geven? Herken je het mechanisme in je team? Precies, de collega met de grootste mond krijgt het meeste voor elkaar, naar de stem van de minderheid wordt niet of nauwelijks geluisterd, terwijl daarmee combinaties van oplossingen gemaakt kunnen worden. Gevolg: weerstand, discussie, polariserend gedrag, keuzestress bij overheid. Welke oplossing is nu het beste? Wat zegt het veld? Ook het veld is niet goed verbonden en daar zie je hetzelfde mechanisme.

Chaos en niet- weten

Er is een probleem. De onrust in het onderwijs weerspiegelt de onrust in onszelf. Het is dus helemaal niet gek dat mensen nu onrustig zijn en hier iets aan willen doen. Probeer net als ik in te zien waar de onrust vandaan komt. Dat geeft richting. De onrust kent twee oorzaken: De overheid, de leiders met toezicht hebben gebrek aan verbeelding. Ze kunnen jou en mij niet vertellen waartoe we ontwikkelen, waar we over 10 jaar staan met Nederland. In de missie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap staat dat we werken aan een slim, vaardig en creatief Nederland. Prachtig, maar als ieder slim, vaardig en creatief is, waar moeten we dit dan voor inzetten? Het is alsof je zegt: pak je rugzak in en ga. Wat neem je mee als je niet waar je naar toe gaat? Als je niet weet wat je daar gaat doen?

Een ander probleem is het gebrek aan complexiteit denken en het systeem zien als probleem om tot oplossingen te komen, los van ego. De organisaties die de moed hebben en de ruimte nemen om oplossingsrichtingen aan te dragen laten zich ingeven door wetenschappelijk onderzoek en ervaring uit de praktijk, gericht op inhoud en processen. Op zich niets mis mee, maar een complex systeem als onderwijs ontwikkelt zich in reactie op veranderingen in de omgeving waardoor er een ander vraagstuk ontstaat dat niet vanuit ego, ervaring of wetenschap opgelost kan worden, maar vanuit het creatieve vermogen waarmee we van school zouden moeten komen volgens de missie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap:

Hoe bouwen we een onderwijssysteem dat de huidige generatie en komende generaties gemotiveerd houdt, leerlingen helpt sterke cognitieve capaciteiten te ontwikkelen, ze zelfstandig leert leren én waarbij aandacht is voor persoonlijke ontwikkeling, welzijn en socialisatie, waardoor ze slim, vaardig en creatief oplossingen kunnen vinden voor persoonlijke, maatschappelijke en wereldvraagstukken en behoud van de aarde?

De wetenschap weet nog niet met welk systeem je dat het beste kunt doen. Dat wordt nu op verschillende plekken uitgeprobeerd. Neem bijvoorbeeld de scholen die hun onderwijs ontwikkelingsgericht inrichten, om aan te kunnen sluiten bij de grote verschillen tussen leerlingen en de continue veranderingen in de omgeving. De wetenschap kan het pas weten als het langer bestaat en onderzocht kan worden. Zonder innovatie geen nieuwe situatie.

Weten

Wat we wel weten is hoe en waarmee je in het onderwijs hoge resultaten kunt bereiken bij leerlingen, wat er verbeterd, veranderd moet worden als je dit wilt behouden, maar er is geen bewijs dat wat we nu doen goed is voor het hogere doel van het onderwijs, omdat we niet meer weten wat dat is of nog past bij de huidige tijdgeest. We houden vast wat we kennen, dat is vertrouwd. Nieuw maakt onzeker, verandering is spannend het betekent connectie maken met jezelf. We zijn zoekende.

Wil je het goede in het huidige systeem behouden? Durf je te verbinden met de organisaties die het systeem willen vernieuwen. Wil je het systeem vernieuwen? Verbind je dan met de organisaties die inhoud en processen willen verbeteren en veranderen. Laat je ingeven door reeds bekend wetenschappelijk onderzoek en geef wetenschappelijk onderzoek te ruimte in systemen die nieuw zijn. Houd beide rekening met de sociaal pedagogische praktijk en ga in dialoog met elkaar, met de overheid, met leiders die toezicht hebben, op zoek naar de richting voor de komende 10 – 20 jaar. Zouden we dan niet veel verder komen?

Verbinden

Ik nodig je uit om je eigen positie, je eigen oplossingsrichtingen in een ruimere context te plaatsen, je eigen ego, overtuigingen op zij te zetten wanneer dit het hogere doel: richting geven aan de maatschappelijk opdracht van het onderwijs anno 2021 en de toekomst in de weg zit. Ik nodig je uit te schakelen tussen tegengestelde oplossingen, met de intentie te zoeken naar oplossingen die recht aan beide kanten van de medaille en je creatieve vermogen te gebruiken om tot nieuwe combinaties van oplossingen te komen, die bijdragen aan het kansrijk en eerlijk onderwijs voor nu en de toekomst. Ik nodig je uit, de eerste stap te zetten.

Laat mij je helpen jouw context te kunnen vertalen naar de andere. Zo ontstaat er een nieuw web, een nieuw ecosysteem waarmee we aan tafel kunnen komen bij de beleidsmakers en minister van onderwijs, cultuur en wetenschap om het oude en het nieuwe te verbinden voor de generatie kinderen van nu en de toekomst, voor de leraren van nu en de toekomst. Nu hebben we allemaal losse punten, van allemaal koplopers. Laat mij samen met jou een web bouwen waarmee we een nieuwe structuur kunnen bouwen, die minder kwetsbaar wordt en richting geeft en waarmee we problemen duurzaam op kunnen lossen.